Нақши Эъломияи умумии ҳуқуқи инсон дар таҳкими ҳуқуқ ва озодиҳои башарият
Рӯзи байналмилалии ҳуқуқи инсон (Human Rights Day) ҳамасола 10 декабр дар тамоми саросари ҷаҳон, аз ҷониби тамоми кишварҳо ва халқу миллатҳо ҳамчун Иди бонуфузи эътироф ва эҳтироми ҳуқуқи одам (шахсият) ва инсон қайд мегардад. Зеро, дар ин рӯз соли 1948 аз тарафаи Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид – Эъломияи умумии ҳуқуқи башар, ки яке аз аввалин санади байналмилалии умумиҷаҳонӣ дар самти ҳуқуқи инсон ба шумор меравад, қабул гардидааст.
Мақсади асосии эълон доштани ин рӯз, ҷалби диққати «одамони тамоми дунё» ба Эъломияи умумии ҳуқуқи башар ҳамчун ба ормони мушарак барои «тамоми инсоният ва халқҳо» мебошад.
Эъломияи умумии ҳуқуқи башар номгуи васеи ҳуқуқҳои сиёсӣ, шаҳрвандӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодиро дар худ дарҷ кардааст. Ҳарчанд Эъломия аз нигоҳи риояи ӯҳдадории ҳуҷҷатӣ ҳатмӣ нест ва хусусияти тавсиявиро дошта бошад ҳам, вале он барои пешбурди зиёда аз 90 механизмҳоро дар ҷодаи ҳуқуқи инсон, ки стандарти байналмилали ягонаи ҳуқуқи инсонро ташкил медиҳанд, мусодиат кард. Дар асоси ин ҳуҷҷати муҳими сиёсӣ ва иҷтимоии ҷаҳонӣ, коркарди якқатор дигар созишномаҳои байналмилалӣ амалӣ карда шуд, аз ҷумла, қабули Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ва Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои сиёсӣ ва шаҳрвандӣ 16 декабри соли 1966 далели гуфтаҳои болоянд.
Умуман таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид қабули чаҳор ҳуҷҷати байналмилалӣ (Эъломияи умумии ҳуқуқи башар, Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои сиёсӣ ва шаҳрвандӣ, Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, Протоколҳои иловагӣ ба Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои сиёсӣ ва шаҳрвандӣ) дар бештар ҳолат ҳамчун «Билли байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои инсон (International Bill of Human Rights)» ном мебаранд.
Дар асоси ин ҳуҷҷатҳои байналмилалӣ Шӯрои Амнияти Созмони Милали Муттаҳид метавонад муҷоззоти маҷбурнамоиро нисбати он тартиботи давлатие, ки ба вайронкунии яқини ҳуқуқи инсон роҳ медиҳанд, татбиқ намояд.
Қобили зикр аст, ки сатҳи муштараки ҳамкориҳои давлатҳо дар соҳаи ҳукуқи инсон бо муносибатҳои минтақавӣ низ пурра мегардад ва ин имконият медиҳад хусусиятҳои сиёсӣ, таърихӣ, фарҳангӣ, иқтисодии минтақаро ба назар гирифта, тамоми масъалаҳои амалиро дар ҳуҷҷатҳои қабулшаванда инъикос намуд. Ба ҷузъиёти чунин ҳуҷҷатҳо, ки аллакай таъмини рияои ҳуқуқи инсонро дар минтақаҳои мухталиф тақозо менамоянд, метавон, Конвенсияи Аврупо оид ба ҳифзи ҳуқуқи инсон ва озодиҳои асосии ӯ аз соли 1950, Хартияи иҷтимоии Аврупо аз соли 1961, Хартияи Африка оид ба ҳуқуқи инсон ва халқиятҳо аз соли 1981, Хартияи Араб оид ба ҳуқуқҳои инсон аз соли 1994 ва монанди инҳоро шомил кард.
Ҳамчунин, соли 1966 Ҷоизаи Созмони Милали Муттаҳид дар соҳаи ҳуқуқи инсон таъсис дода шуд ва ба нафароне тақдим карда мешавад, ки дар ҷоддаи ҳавасмандгардонӣ ва ҳимояи ҳуқуқи инсон саҳми барҷаста ва арзандаро гузоштааст. Ҷоизаи мазкур дар панҷ сол як маротиба дар солгарди рӯзи қабули Эъломияи умумии ҳуқуқи башар (10 декабр) супорида мешавад ва аввалин маротиба он соли 1968 тақдим карда шуд. Масалан, дорандагони машҳури гузаштаи ҷоизаи мазкур, Мартин Лютер Кинг, Нелсон Мандела, Элеонора Рузвелт мебошанд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи сиёсати ҷаҳонӣ барои дар амал татбиқ кардани муқаррароти стандартҳои байналмилалӣ дар соҳаи ҳуқуқи инсон як қатор корҳои амалиро анҷом додааст, хусусан, мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Рӯзҳои ид” 10 декабр ҳамчун яке за рӯзҳои ид мустаҳкам карда шуда, дар тамоми миқёси ҳудудии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.
Чун анъана дар ин Рӯз аз ҷониби ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ҳифзи ҳуқуқӣ ва таълимӣ чорабиниҳои гуногуни расмӣ ва ғайрирасмӣ, ки ба баланд бардоштани маърифатнокии аҳолӣ доир ба масъалаҳои ҳуқуқи инсон ва ҳимояи он, равшанандозӣ ва шарҳдиҳии моҳияти ҳуқуқ, фаъолияти институтҳои ҳуқуқӣ дар таъмини ҳимояи ҳуқуқҳо ва монанди инҳо равона гардидааст, гузаронида мешаванд.
Дар самти таъмини риоя ва ҳифзи ҳуқуқи инсон ва озодиҳои асосии ӯ нақши мақомоти Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чун механизм ва ниҳоди ҳифзиҳуқуқӣ массирона мебошад. Дар даврони фаъолияти худ Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон барои ташкил ва таъмини ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши муҳими афзалиро бозидааст, хусусан баъд аз ворид кардани як қатор тағйиру иловаҳо ба Қонуни ҶТ «Дар бораи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз соли 2008 салоҳдид ва вазифаҳои амалии мақомот боз ҳам васеъ гаштанд.
Салихов З.И.,
Ёрдамчии Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон
дар Ҷумҳурии Тоҷикистон
Дар семинарҳои мазкур Низомов А.Б. — муовини сардори шуъбаи ҳифзи давлатии ҳуқуҳои шаҳрвандӣ ва сиёсии Дастгоҳи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон, Шаропов П.Р. — сармутахассиси ҳамин шуъба, Шарипов Ф.Ш. – муовини сардори шуъбаи интизоми ҳарбӣ — Раёсат оид ба корҳои тарбиявии Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, командири қисми ҳарбии 06870 ва муовини командири қисми ҳарбии 02615 баромад намуданд.
Инчунин, зимни ташриф аз шароити нигоҳдошт, ҷойи хоб, ошхона, нуқтаи тиббӣ, утоқи фароғатӣ, китобхона, толори варзишӣ, майдончаи варзишӣ, ҳоҷатхона, утоқи дастуруйшӯӣ ва утоқ барои хабаргирандагон боздид ба амал баровада шуд.