Маърифати ҳуқуқӣ ва ҳуқуқи гурезаҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон
Дар қонунгузории давлатҳои дунё масъалаи гурезаҳо ва пагоҳандагӣ басо мубрам арзёбӣ мегардад. Омилҳои ба даст овардани мақоми гуреза бо ҷангҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ, низоъҳои дохилӣ таҳдиду таъқибот ба ҳаёт рабт дошта, айни замон фоҷеаи азими инсоният ба ҳисоб меравад.
Тибқи маълумоти Раёсати Комиссари Олии СММ оид ба умури ҳуқуқи гурезаҳо дар ҷаҳон тақрибан ҳар дақиқа 20 нафар дар натиҷаи низоъҳо ва ҷангҳо ҳиҷрати маҷбурӣ намуда, таҳти таъқиб қарор мегиранд. Солҳои 90-уми асри 20 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ рӯ ба рӯ гардид, ки масъалаи танзими ҳуқуқии гурезагон ҳамчун қишри осебпазири ҷомеъа ба вуҷуд омад. Боиси хушбахтист, ки бо иродаи шикастнопазири сиёсӣ ва инсондӯстонаи Асосгузори сулҳу ваҳдатӣ миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оташи низоъи дохилӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хомӯш гардида, аввалин санадҳои меъёрии ҳуқуқие қабул гардиданд, ки ба масъалаи гурезаҳо бахшида шуданд.
Нахуст, қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезагон” 25 ноябри соли 1992 аз ҷониби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон боиси он гардид, ки вазъи ҳуқуқии гурезаҳо бахусус шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бар асари даргириҳои дохилӣ берун аз кишвар қарор доштанд, беҳтар гардад. Зеро ҳадафи ин қонун баргардонидани шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон буд, ки дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандӣ макони зисти худро маҷбуран тарк карда буданд. Қайд намудан зарур аст, ки Қонуни мазкур қабл аз ҳамроҳшавии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Конвенсия дар бораи мақоми гурезагон аз 28 июли соли 1951 ва Протоколи иловагӣ ба он аз 18 ноябри соли 1966 таҳия ва қабул гардида буд. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезаҳо” баъд аз ҳамроҳшавии Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 июли соли 1994 ба Конвенсияи СММ оид ба мақоми гурезаҳо, 10 майи соли 2002 дар таҳрири нав қабул гардид.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд аз ҷониби давлат эътироф, эҳтиром ва ҳимоя карда мешаванд. Қонуни асосӣ муқаррар мекунад, ки ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд бо Конститутсия, қонунҳои ҷумҳурӣ ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофнамудаи Тоҷикистон танзим ва ҳимоя карда мешаванд.
Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезаҳо” фарогири асосҳо, тартиби дар ҷумҳурӣ гуреза донистани шахсони паноҳҷӯянда, инчунин мақоми ҳуқуқии гурезаҳо, кафолатҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, ҳуқуқӣ ва манфиатҳои онҳоро муқаррар менамояд.
Шаҳрвандони Чумҳурии Афғонистон, ки аксарияти паноҳҷўёнро дар Тоҷикистон ташкил медиҳанд, метавонанд ба осонӣ дар Сафорат ва Идораҳои Консулии Тоҷикистон дар Афғонистон раводидҳои туристиро ба даст оранд ва пас, вақте, ки онҳо аллакай қонунӣ дар Тоҷикистон ҳастанд, барои гирифтани мақоми гуреза муроҷиат мекунанд.
Дастрасӣ ба раванди гирифтани мақоми гуреза ва муҳофизат аз бозгашт нисбат ба паноҳҷўён, гурезагон ва шахсони бешаҳрванд, ки мақомоти давлатӣ ба ҷумҳурӣ меоранд, маҳдудиятҳои сунъии ғайриқонунӣ вуҷуд надорад. Рад кардани мақоми гуреза аксар вақт вобаста ба убури ғайриқонунии сарҳади давлатӣ ва сари вақт огоҳ накардани хадамоти сарҳадӣ дар бораи он дар мўҳлатҳои муқарраркардаи Конвенсия ва қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон содир карда мешавад.
Омили дигаре, ки мақоми зикр гардида, дастрасӣ ба истиқоматро дар ҷумҳурӣ таъмин намекунад, он аст, ки шахсони номбаршуда аксар вақт барои гирифтани мақоми мазкур дар робита бо муноқишаҳои ҳаррўза (муноқишаҳо бо хешовандон, ҳамсоягон ва ғ.) асос мегиранд ё зархаридӣ доранд, ҳадафҳо дар шакли тиҷорати бидуни мамониат (гурезагон набояд иҷозатномаи кор ва дигар ҳуҷҷатҳои барои шаҳрвандони хориҷӣ ҳатмиро диҳанд).
Радди Комиссияи доимии муайян кардани мақоми гуреза дар назди Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад ба суд ба тариқи пешбурди алоҳида, ки бо қонунгузории мурофиавии гражданӣ танзим карда мешавад (мурофиаи парвандаҳо оид ба баррасии қарорҳо, амали (беамалии) мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ, шахсони мансабдор ва хизматчиёни давлатӣ.
Тибқи тағйироти охирин ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезаҳо” дар Тоҷикистон, барои паноҳҷўён ва аъзои оилаи онҳо ва довталабони мақоми гуреза марказҳои ҷойгиронии муваққатӣ таъсис дода шудааст.
Дар робита ба маҳдудиятҳое, ки гурезагон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд, бояд қайд кард, ки мутобиқи моддаи 40 Конвенсияи соли 1957 “Дар бораи мақоми гурезаҳо” давлатҳои аъзои Конвенсияи мазкур метавонанд татбиқи Конвенсияи мазкурро дар ҳама ё баъзе қаламравҳои давлат маҳдуд кунанд. Ин маҳдудиятҳо дар асоси Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 июли соли 2000 № 325 “Дар бораи рўйхати нуқтаҳои аҳолинишин дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, истиқомати муваққатӣ, ки шахсони паноҳҷўянда ва гурезаҳо иҷозат дода намешаванд” ва Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 августи соли 2004 ҷорӣ карда шудааст барои №328 бо ислоҳи қарори №325, ки ҳуқуқи гурезаҳоро барои зист дар аксар маҳалҳои аҳолинишини Тоҷикистон, аз ҷумла пойтахти он шаҳри Душанбе, дуввумин шаҳри бузурги Хуҷанд ва қисми зиёди минтақаҳои наздисарҳадии кишвар манъ намудааст.
Рақобатпазирии гурезагон ҳангоми кироя паст мебошад, чунки ин ба маҳдуд шудани дастрасӣ ба бозори меҳнат оварда мерасонад. Омӯзиши касбӣ ва забонӣ барои гурезаҳои калонсол ва кӯдакони гуреза, ки дар Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд, аз ҷониби Дафтари Комиссариати олии СММ оид ба гурезагон тавассути ташкилотҳои ҷамъиятӣ амалӣ карда мешавад.
Қонун ба шахсоне, ки гуреза дониста шудаанд, ҳуқуқи гирифтани кӯмаки молиявӣ ва дигар намудҳоро бо тартиби муайяннамудаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон кафолат медиҳад. Аммо, дар айни замон механизми расонидани кӯмаки молиявӣ ва дигарҳо таҳия нашудааст ва кумаки давлат расонида намешавад. Ташкилоте, ки ин намуди хидматҳоро ба таври доимӣ пешниҳод мекунад, Дафтари Раёсати Комиссари Олии СММ оид ба гурезагон мебошад. Шӯрои гурезаҳои Дания чунин хидматҳоро, мунтазам пешниҳод намекунад.
Тибқи моддаи 11 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” яке аз вазифаҳои Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон ин мусоидат ба риояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, аз ҷумла гурезаҳо ва барқарор намудани ҳуқуқу озодиҳои вайроншудаи онҳо, ба шумор меравад.
Мақомоти Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии гурезагон тамоми тадбирҳоро аз ҷумла, бо гузаронидани мониторингу санҷишҳо, гузаронидани семинару вохӯриҳо бо гурезагон ва шахсони паноҳҷӯянда ва инчунин, гузаронидани чорабиниҳои иттилоотӣ менадешад.
Сармутахассиси шуъбаи ҳифзи
давлатии ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ
Шоназарова С.
